Historia
Dzieje przynależności państwowej
Po śmierci Bolesława I Opolskiego, wskutek podziałów rodzinnych, powstało w 1313 r. księstwo strzeleckie. Jego twórca i władca, książę Wojciech (Albert), zmarł bezpotomnie, a księstwo strzeleckie przypadło w udziale niemodlińskiej linii Piastów. Po jej wygaśnięciu w 1382 r. księstwem władali Piastowie linii opolskiej - Bolko III i jego syn Bernard. Po bezdzietnej śmierci Bernarda (1456 r.) Strzelce wraz z okolicznymi dobrami przeszły w ręce Bolka V głogóweckiego. Ponownie ziemie strzeleckie zostały wcielone do księstwa opolskiego w 1460 r. i do 1532 r. pozostawały pod władzą opolskich książąt piastowskich. Po śmierci ostatniego z nich, Jana II dobrego, całe księstwo opolskie uzyskał król czeski, Ferdynand Habsburg. Ten zaś oddał je w zastaw margrabiemu Jerzemu z linii Hohenzolern - Ansbach. W latach 1551 - 1554 Strzelce stanowiły własność królowej węgierskiej, Izabelli Jagiellonki. Później dobra strzeleckie otrzymał jako zastaw radca cesarski - von Redern. W 1615 roku Redernowie nabyli Strzelce na własność.
W 1741 r. Fryderyk II zajął Śląsk i włączył go do państwa pruskiego. Od tego momentu zakres administracyjnych uprawnień Colonów kurczył się ustawicznie. Niepodzielne rządy pruskie na ziemi strzeleckiej datują się od 1808 r., tj. od wprowadzenia w życie ustawy o miastach. Rządy te trwały do 1945 roku.
Zaludnienie i osadnictwo
Obszar powiatu strzeleckiego był zaludniony już w okresie kultury łużyckiej (lata 1000-400 p.n.e.), co potwierdzają wykopaliska. Ludność zasiedlała wówczas głównie południową, urodzajną część ziemi strzeleckiej. Przebiegał przez nią prawdopodobnie boczny szlak handlowy, łączący pobrzeże Bałtyku z imperium rzymskim.
W XIII w. powstały też dwie miejscowości w północnej części powiatu strzeleckiego - Jemielnica w 1282 r. i Kielcza. Z czternastowiecznych dokumentów dowiadujemy się o dalszych trzech miejscowościach założonych w dolinie Małej Panwi. Są to Łaziska (1323 r.), Żędowice i Wierchlesie (1328 r.). W 1382 r. Leśnica wzmiankowana już była jako miasto.
W średniowieczu ziemia strzelecka byłą słabo zaludniona. Na przełomie XIV i XV w. w dekanacie strzeleckim gęstość zaludnienia wynosiła 14,4 mieszkańców na km2. Niewielka byłą także liczba mieszkańców ówczesnych miast. Strzelce i Ujazd liczyły w XIV w od 300 do 400 mieszkańców. Urbarz z 1534 r. zawiera informację, że w Strzelcach mieszkało wówczas 91 mieszczan oraz 8 komorników. Na przedmieściu żyło 21 rodzin. Ogólną liczbę ludności szacowano na 600 osób.
Wskutek wojny trzydziestoletniej i długotrwałej zarazy liczba ludności zmalała: w 1690 roku w Strzelcach zanotowano 260 osób, a w Leśnicy zaledwie 132. W 1787 roku powiat strzelecki zamieszkiwało 14 893 osób, co dawało mu przedostatnie miejsce wśród 13 powiatów Opolszczyzny.
Ludność ziemi strzeleckiej poniosła kolejne straty w okresie najazdu Husytów z XV w., walk religijnych wieku XVI, wojny trzydziestoletniej w XVII w., wojen szwedzkich pruskich, a także wskutek czynników obiektywnych, jak nieurodzaje, powodzie, pożary. Powiat strzelecki nie uniknął także klęski epidemii ("czarna śmierć"-1656 r., cholera-1866 r.), szarańczy (1749r.) oraz huraganowego wiatru, który w 1777 roku zniszczył
Kielczę, hutę w Żędowicach, część zamku w Strzelcach i wyrządził wiele szkód w innych miejscowościach. Te i wiele innych przeszkód nie powstrzymały powstawania nowych osad i rozbudowy istniejących. Na przełomie XVIII i XIX wieku zaludniła się szczególnie dolina Małej Panwi w rezultacie powstawania tam zakładów hutniczych. Filip Colonna oraz jego spadkobierca Andrzej Renard założyli w północnej części powiatu strzeleckiego, wzdłuż koryta Małej Panwi, cały szereg nowych miejscowości. W 1770 r. powstały osady Harasowskie i Myślina, w 1776 r. Spórok, w1780 r. Kolonowskie, 1783 r. Kowolowska koło Kolonowskiego, 1790 r. Filipolis (późniejsza dzielnica Zawadzkiego zamieszkała przez węglarzy), w 1800 r. Fosowskie i Świerkle. W latach 1819-1821 wybudowano pomiędzy Kolonowskiem i Fosowskiem "Hutę Renarda". Dało to impuls do powstawania kolejnych osad. Ostatnią z nich było założone w 1838 r. Zawadzkie. Jest ono ostatnim ogniwem łańcucha osiedli robotniczych w dolinie Małej Panwi. Okres ten jest okresem gruntownych przeobrażeń doliny Małej Panwi a zarazem znacznych przekształceń gospodarczych i demograficznych w powiecie. Szybko rozbudowujący się przemysł wchłaniał lokalną nadwyżkę ludności a jednocześnie przyjmował fachowców spoza powiatu, szczególnie Niemców i Czechów. W drugiej połowie XIX w. rozrzucone osiedla robotnicze zaczynają scalać się w gminy wiejskie. Ciekawostką ukazującą siłę przemysłu jest fakt, że w latach 1849-1855 liczba ludności Żędowic przekraczała ilość mieszkańców innych miejscowości i wsi powiatu strzeleckiego, a była bliska liczby mieszkańców miasta powiatowego - Strzelec. W roku 1861 Żędowice liczyły 3130 mieszkańców (Strzelce 3496) a w 1885 -3468 mieszkańców(Strzelce 4252). W kolejnych latach obserwujemy spadek zaludnienia Żędowic z powodu likwidacji miejscowej huty, unieruchomienia pieców hutniczych w Świerkli i powstania konkurencyjnego ośrodka przemysłowego w Zawadzkiem.
Wiek XIX i pierwsza połowa XX wieku to okres stosunkowo szybkiego przyrostu ludności powiatu. W 1939 roku powiat liczył 93 621 osób. W 1956 roku powiat Strzelecki utracił część swego terytorium na korzyść nowo utworzonego powiatu krapkowickiego.
Ekonomiczne warunki życia ludności
W XIII i XIV wieku wsie strzelecczyzny otoczone były gęstymi lasami, które były źródłem budulca i opału. Oprócz karczowania lasów ludność zajmowała się uprawą pół, rybołówstwem, zbieractwem, pszczelarstwem. Ziemia w przeważającej większości należała do rycerstwa i duchowieństwa. Chłopi obciążeni byli daninami i pańszczyzną na rzecz właścicieli ziemskich. Ostatni z Collonów - Filip, wprowadził do swych folwarków ziemniaki, kończynę, oraz przykładał dużą rolę do nawożenia gruntów. Również w powiecie strzeleckim można było odczuć echa rewolucji francuskiej, czego najbardziej spektakularnym przykładem było wystąpienie zbrojne chłopów pod przywództwem kowala Marka z Jemielnicy w 1794 r. Zmiany polityczne (przegrana wojna z Napoleonem, 1806-1807 r.) zaowocowały edyktem wydanym 9 X 1807 roku, który znosił poddaństwo osobiste z dniem "św. Marcina" w 1810 r. Uwolnienie chłopstwa otworzyło drogę do pracy w nowo powstających na północy powiatu zakładach hutniczych. Od 1845 r. datują się lata nieurodzajów, wynikiem których była epidemia tyfusu głodowego która pochłonęła około 16 tysięcy ofiar (na ogólną liczbę 80 tysięcy zachorowań) . Kolejnym kamieniem milowym w rozwoju gospodarczym Śląska było wydanie 2.III.1850 roku uchwały uwłaszczeniowej przez rząd pruski. Zmiany te nie doprowadziły do radykalnej poprawy życia ludności wiejskiej w powiecie. Poszukując lepszych warunków bytowania i życiowej szansy, począwszy od lat pięćdziesiątych XIX w., fala emigrantów z trenerów powiatu strzeleckiego skierowała się do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Najwięcej emigrantów pochodziło z: Płóżnicy, Błotnicy, Centawy, Kielczy. Ludność miejska powiatu strzeleckiego od najdawniejszych czasów zajmowała się handlem i rzemiosłem. Szczególnie dynamiczny rozwój rzemiosła datuje się od XVI w. Urbarz z XVI w. wymienia wśród mieszkańców Strzelec 4 piekarzy, 16 szewców, 18 rzeźników i kilku garncarzy. W drugiej połowie XVI w. rzemiosło strzeleckie reprezentowane było przez cechy: garncarski, szewski, kowalski, ślusarski, sukienniczy i rzeźnicki.
W początkach lat osiemdziesiątych XVIII w. pracowało w Strzelcach 146 rzemieślników. Najkorzystniej rozwijało się płóciennictwo. W 1733r. uprawiało je 15 rzemieślników, a w 1787 r. działało już 25 mistrzów płócienników, 1 tkacz adamaszku i 11 czeladników w 39 warsztatach. Czyniło to Strzelce czołowym ośrodkiem płóciennictwa. Równocześnie inne rzemiosła były reprezentowane przez: cyrulika, farbiarza, czerwonoskórnika, kapelusznika, kotlarza, ślusarza, kominiarza, powroźnika, cieślę, 2 bednarzy, 2 białoskórników, 2 szklarzy, 2 rękawiczników, 2 piekarzy, 2 murarzy, 2 siodlarzy, 2 mydlarzy, 2 stolarzy, 3 rymarzy, 3 garncarzy, 6 kowali, 12 rzeźników i 23 kuśnierzy. W czasie tym rzemieślnicy strzeleccy zrzeszali się w 8 cechach . Również Leśnica była w XVIII w. ważnym ośrodkiem rzemiosła. Z ogólnej liczby 562 mieszkańców w 1783 r. do cechu szewców należało 36 osób, a do cechu tkaczy 46 osób.
Wojny napoleońskie (początek XIX w.) odbiły się negatywnie na życiu gospodarczym miast i ich mieszkańców. Same Strzelce zostały obciążone kosztami wojennymi w wysokości 6213 talarów, które w całości spłacono dopiero w 1841r.
W 1808 roku wprowadzona została ustawa, która zmieniła całkowicie ustrój miejski. Filip Colonna został pozbawiony prawa mianowania burmistrza Strzelec i magistratu, stracił też kontrolę nad ich działalnością. Pozostawiono mu kompetencje policyjne, oraz sądownictwo w sprawach karnych. Sądownictwo cywilne przeszło w ręce królewskich sądów miejskich.
Koniec wieku XIX to okres ponownego rozkwitu powiatu strzeleckiego. Dalszy rozwój rzemiosła szedł w parze z rozwojem sieci komunikacyjnej. Powstają linie kolejowe. Pierwsza z nich na trasie Opole - Ozimek - Zawadzkie - Tarnowskie Góry wybudowano w latach 1856-1858. Następnie w latach 1878-1880 uruchomiono linię Opole - Strzelce - Pyskowice - Bytom. W roku 1869 przystąpiono do budowy linii Kędzierzyn - Strzelce - Fosowskie - Kluczbork, niestety dokończono ją dopiero w 1936 roku. Powiat strzelecki uzyskał tym samym połączenie z Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym, co pozwoliło na odpływ nadmiaru siły roboczej ze wsi do przemysłu rejonu bytomsko - gliwickiego.
Rozwój sieci komunikacyjnej był ściśle powiązany z uprzemysławianiem się regionu strzeleckiego. W 1859 r. istniało już wiele zakładów przemysłowych, jak np.: 22 gorzelnie, 16 cegielni, 12 browarów, 2 walcownie blachy, 2 fabryki stali, fabryka drutu, 2 kopalnie rudy żelaza, 13 hut żelaza i fabryka wyrobów tytoniowych. Niedługo potem w Strzelcach i najbliższej okolicy zbudowano: tartak, młyn parowy, cegielnie, gorzelnię i 3 browary. W 1881 r. w sąsiedztwie dworca kolejowego w Strzelcach zbudowano 2 piece do wypalania wapna typu Rumforda. W 1880 r. w okolicy Strzelec wypalano już wapno w 9 piecach wapienniczych. Kolejnymi inwestycjami były: fabryka maszyn, fabryka papy, fabryka cygar, fabryka pończoch, fabryka cementu.
Podobne tendencje zaistniały w na całej ziemi strzeleckiej. Tendencja ta zaostrzyła się w XX wieku. Do roku 1933 liczba ludności Strzelec uległa ponownemu podwojeniu, do poziomu 11 000 osób. Dynamiczny wzrost liczby mieszkańców sprawił, że pomimo dalszych inwestycji (rozpoczęcie eksploatacji nowo utworzonych zakładów koksowniczych i fabryki paliw syntetycznych w Zdzieszowicach, rozbudowy przemysłu wapienniczego) powiat pozostał głównie rezerwuarem siły roboczej dla górnośląskiego okręgu górniczo - hutniczego.
Poniżej do pobrania historia powiatu strzeleckiego w języku angielskim i niemieckim.
